Schroniska | Przyroda | Ciekawe wycieczki | Szczyty | Zwiedzanie | TOPR

Budowa
Tatry są stosunkowo młodymi górami fałdowymi, podobnie zresztą jak cały system alpejski, do którego geologicznie przynależą.Główny ich zrąb tworzy tzw. trzon krystaliczny, w którego skład wchodzą granity oraz starsze od nich skały metamorficzne. Z granitów zbudowane są z nich Tatry Wysokie, ze skał metamorficznych - większa część grzbietu Tatr Zachodnich oraz ich pd. stoki, od strony Kotliny Liptowskiej ścięte potężną strefą uskokową. Tatry Bielskie, grupa Siwego Wierchu, reglowe przedgórza Tatr Wysokich, wreszcie pokaźne partie pn. stoków i grzbietu głównego Tatr Zachodnich wymodelowane zostały w skałach osadowych, przede wszystkim w wapieniach i dolomitach. Skały te powstawały w różnych okresach głównie na dnie mórz; alpejskie ruchy górotwórcze spowodowały ich pofałdowanie i przesunięcie z pd. na pn. w postaci wielkich płaszczowin i łusek, częściowo ponad trzonem krystalicznym. Najdalszą drogę odbyła płaszczowina reglowa górna; za mniej więcej autochtoniczną uważana jest tzw. seria wierchowa, obejmująca m.in. Szeroką Jaworzyńską, Czerwone Wierchy, Kominiarski Wierch i Osobitą. W trakcie tych wielkich przepchnięć mas skalnych od trzonu krystalicznego oderwały się płaty granitów i skał metamorficznych, które uległy wtłoczeniu na młodsze od siebie skały osadowe, tworząc "wyspę krystaliczną Goryczkowej" oraz "czapki" w masywach Czerwonych Wierchów i Szerokiej Jaworzyńskiej.
W dzisiejszej rzeźbie Tatr wyraźnie uwidacznia się ich wewnętrzna budowa. Szczyty uwydatniają zwykle masywne bloki skał, żleby i przełęcze - linie spękań tektonicznych. Decydujący wpływ wywarła tu również epoka lodowcowa, w której trakcie większość obszaru Tatr pokrywały lodowce - w trzech luba nawet czterech nawrotach. W zboczach powstały stromościenne kotły, plioceńskie doliny rzeczne uległy przeobrażeniu w U-kształtne żłoby lodowcowe, wskutek różnic w intensywności żłobienia dna dolin bocznych zawisły nad dolinami głównymi. Dna żłobów pokrył materiał morenowy, który w wielu miejscach zachował postać wałów czołowych (Morskie Oko), bocznych (Kalatówki) lub środkowych (Drygant). Przegłębione dna niektórych kotłów wypełniły cudowne tatrzańskie jeziora.
Klimat
Najcieplejszy jest w Tatrach lipiec, a najzimniejszy luty. Zima jest długa: w Zakopanem trwa zwykle od końca listopada do końca marca, a na wysokości Kasprowego od połowy października do początku maja. Odpowiada jej skrócone i niezbyt pogodne lato, trwające od połowy czerwca do ostatnich dni sierpnia. Wiosna w Tatrach jest chłodna, jesień pogodna i względnie ciepła, zwłaszcza wysoko w górach. Znamienne dla klimatu Tatr są zimowe inwersje temperatury oraz ataki zimy w środku lata - szkodliwe dla wegetacji i często pociągające za sobą śmiertelne wypadki wśród zaskoczonych turystów czy taterników. Latnie sniegi mogą się utrzymać nawet dłużej nież przez tydzień. Południowe stoki Tatr maja z reguły pogodę lepszą niż północne.
Znaczna wysokość nad poziom morza i nader urozmaicona rzeźba powodują wielkie bogactwo zjawisk klimatycznych i niezwykłe ich zróżnicowanie lokalne.
Flora
Bogactwo szaty roślinnej korzystnie wyróżnia Tatry spośród wszystkich pasm karpackich. Ogólna liczba gatunków roślin naczyniowych rosnących w Tatrach wynosi ok. 1300, z czego przeszło 250 to gatunki i wysokogórskie. W dużej grupie roślin dopatrzano się reliktów z epoki lodowcowej, w kilku gatunkach nawet przed czwartorzędowych i plioceńskich.
Zjawiskiem szczególnie uderzającym, a związanym z zaostrzaniem się klimatu, jest selekcja gatunków wraz ze wzrostem nad poziom morza. Powoduje ona wyodrębnianie się sześciu poziomych pięter roslinnych, dobrze widocznych np. z Gubałówki. Piętro podgórza sięga do 1000 m n.p.m. Następuje po nim pas lasów, w którym wydzielono dwa piętra: dolnoreglowe (po 1200 - 1500 m.), pierwotnie złożone z drzewostanów bukowo-jodłowych lub jodłowo-świerkowych; górnoreglowe (po 1550 m.), krainę świerka.Pierwsze z nich zachowało się w obrębie regli zakopiańskich i Tatr Bielskich. Linią niezwykle ważną wegetacyjnie, a przy tym i krajobrazowo, jest górna granica lasu, którą oprócz karlejącego świerka tworzą m.in. wierzba śląska, brzoza karpacka, jarzębina i limba. Ponad lasami (do 1800 m.) rozciąga się subalpejskie piętro kosodrzewiny, odrębnego gatunku sosny o pokroju krzewiastym, w miarę wzrostu wysokości malejącej i rozpadającej się w płaty i kępki. Z kolei następuje piętro hal (alpejskie), sięgające po 2300 m n.p.m. Tworzą je łąki górskie złożone z traw i kwitnących ziół, w przeszłości intensywnie wypasane. Powyżej hal rozciąga się piętro turniowe, typowo wykształcone w zasadzie tylko w Tatrach Wysokich i sięgające po najwyższe szczyty. Suruwość klimatu i przewaga formacji skalnych sprawiają, że wegetacja jest tu uboższa i złożona w dużym stopniu z gatunków wysokogórskich i arktycznych, przystosowanych do bytowania w tak surowych warunkach.
Fauna
W Tatrach występują jelenie, sarny, dziki, lisy, wilki, rysie, żbiki a także niedźwiedzie. Niedźwiedzie odbywaja dalekie wędrówki, w których trakcie przebywają nawet wysokie przełęcze. Natomiast na górnych pietrach żyją zwierzęta, których nie ma niżej, a są to świstaki, kozice, polniki tatrzańskie i darniówki tatrzańskie. Świstak to sporych rozmiarów gryzoń bytujący w niższym pasie piętra hal. Trudny do dostrzeżenia daje o sobie znać ostrymi gwizdami. Górale uważają jego tłuszcz za lekarstwo przeciwko wszelkim chorobom, efektem czego gatunek ten był kiedyś bliski wytępienia. Natomiast najciekawszym zwierzęciem w Tatrach jest kozica. Zamieszkuje hale i turnie, wraz z polnikiem tatrzańskim i gronostajem sięga po najwyższe szczyty.
Wysokogórskim ptakom towarzyszą alpejskie gatunki ptaków: drozd obrożny, płochacz halny, świergotek górski zwany siwarnikiem oraz pomurnik, żyjący w środowisku nagich warstw skalnych. Najpiękniejszym z ptaków widywanych w piętrze hal i turni jest orzeł przedni, którego już tylko kilka par żyje w Tatrach.

Schroniska | Przyroda | Ciekawe wycieczki | Szczyty | Zwiedzanie | TOPR