|
Liczba osób na stronie: 1 |
|
© Piotr M. Iwiński |
2002-2005 |
GG: 3841120 |
Stronę najlepiej oglądać: |
w rozdzielczości |
800x600 |
w przeglądarce |
Internet Explorer |
Kodowanie znaków: |
iso-8859-2 |
|
Baza noclegowa: Szklarska Poręba | Karpacz | Przesieka | Kowary
Schroniska | Przyroda | Ciekawe wycieczki | Szczyty | Zabytki | GOPR
Budowa Znaczne zróżnicowanie
krajobrazu Sudetów pozostaje w bezpośrednim związku z niezwykle różnorodną i
złożoną budową geologiczną. Najstarsze, prekambryjskie i kambryjskie skały
krystaliczne występują w Górach Sowich, Złotych, Bystrzyckich i Grupie Śnieżnika;
staropaleozoliczne serie skał osadowych i wulkanicznych w Górach Kaczawskich i
Bardzkich; młodopaleozoliczne osady (zwłaszcza karbońskie i permskie) w niecce
śródsudeckiej, północnosudeckiej i świebodzickiej; mezozoiczne osady (górno
kredowe) w Kotlinie Kłodzkiej i Lwóweckiej i in.
Towarzyszą im przejawy różnowiekowego wulkanizmu: staropaleozoicznego (głównie
podmorskiego) w Górach Kaczawskich (diabazy, paleoporfiry, keratofiry),
młodopaleozoicznego(głównie warscyjskiego) zwłaszcza na obrzeżu niecki śródsudeckiej
(porfiry i melafiry) oraz trzeciorzędowego przede wszystkim na linii głównego
uskoku sudeckiego (bazalty).
Nigdzie w Polsce, poza Sudetami, nie spotyka się takiej róznorodności skał, z
którymi wiążą się liczne złoża kopalin mineralnych: węgla kamiennego i brunatnego,
rud miedzi, niklu, chromu i żelaza, związków arsenu, barytów, fluorytów i wielu
innych, nie mówiąc już o surowcach skalnych: granitach, bazaltach, melafirach,
porfirach, piaskowcach, marmurach i innych czy o licznych źródłach wód mineralnych,
w tym także radoczynnych.
Rzeźba Sudetów, podobnie jak ich struktura geologiczna, wykazuje znaczne zróżnicowanie
i jest wynikiem wielokrotnego wypiętrzania i fałdowania górotworu oraz długich
okresów niszczenia i zrównywania. W swym dzisiejszym zarysie uformowała się ona
ostatecznie w trakcie trzeciorzędowych ruchów górotwórczych przed ok. 20-12 mln lat.
Stąd też często starym masywom o płaskich, wyrównanych grzbietach towarzyszą
rozległe kotliny śródgórskie, a łagodne wierzchowiny ostro kontrastują z głębokimi
dolinami i przełomami rzek. Cały górotwór jest intensywnie pocięty uskokami
tektonicznymi, które sprawiają, że Sudety mają charakter gór zrębowych (załomowych).
Związane z liniami tektonicznymi przejawy działalności wulkanicznej starszej i
młodszej dały chrakterystyczne w krajobrazie formy kopuł i stożków wulkanicznych
zwłaszcza w Górach Kamiennych i Wałbrzyskich oraz na Pogórzu. Z kolei długotrwałym
procesom selektywnego wietrzenia i denudacji zawdzięczają swe pochodzenie tak
powszechne w Sudetach rumowiska skalne, często o cechach gołoborzy, a nade wszystko
malownicze, oryginalne formy skałek zwłaszczaw w Karkonoszach (granity) i Górach
Stołowych (piaskowce). Ponadto w Karkonoszach zachowały się formy polodowcowe
(kotły, moreny, jeziora), nadając im piętro rzeźby wysokogórskiej.
Klimat Klimat Sudetów,
podobnie jak całej południowo-zachodniej Polski kształtują masy powietrza
napływające znad Atlantyku, Skandynawii i północno-wschodniej Europy, rzadziej
znad Azorów, północnej Afryki i południowej Europy. Dzięki tym masom tworzą się
pewne charakterystyczne dla Sudetów typy pogody. Z wędrówką niżów i frontów
polarnych wiążą się krótkotrwałe (2-4 dniowe) kompleksy niżowe atlantyckie,
którym towarzyszy tak częste w Sudetach zachmurzenie, opady i wiatry: zimą
południowo-zachodnie, ocieplające, latem północno-zachodnie, ochładzające. W lecie
tworzy się kompleks wyżowy, podzwrotniowy, przynosząc długotrwałe niekiedy
okresy słonecznej, bezwietrznej pogody (maj, wrzesień), z nocnymi inwersjami
temperatur i porannymi zamgleniami, zwłaszcza w kotlinach. Na ogół rzadko występujący
wilgotny kompleks cyklonalny śródziemnomorski jest głownym sprawcą letnich burz
i huraganów z powodującymi wielkie szkody opadami, natomiast kompleks wyżowy,
chłodny jest sprawcą ostrych, często mroźnych zim (styczeń-marzec), zwłaszcza w
kotlinach śródgórskich. Tak więc generalnie można uznać, że Sudety należą do
najchłodniejszych i najwilgotniejszych regionów Polski. Rozkład temperatur
pozostaje w ścisłym związku z wysokością: przeciętnie co 100 m temperatura
spada o 0,5 stopnia C. Najzimniejszym miesiącem jest styczeń, najcieplejszym
lipiec. Opad wzrasta z wysokością, średnio ok. 70 mm na każde 100 m. Maksimum
opadowe wypada w lipcu (częste opady nawalne), minimum w lutym. Liczba dni ze
śniegiem nie przekracza 100; śnieg utrzymuje się w Karkonoszach ok. 200 dni,
w kotlinach 50 dni. Przeważają wiatry o kierunku zachodnim, przy czym w porze
chłodnej głównie z południowego zachodu, w lecie z północnego zachodu.
Warto podkreślić, że w Sudetach, w porównaniu z tymi samymi wysokościami w
Karpatach, panują znacznie surowsze warunki klimatyczne. Przejawia się to m.in. w
fakcie, iż górna granica lasu przebiega tu ok. 250 m niżej. W klimacie lokalnym
dolin i kotlin śródgórskich ważną rolę odgrywają ciepłe i suche wiatry fenowe
(w Tatrach zwane wiatrami halnymi). Podwyższają one temperaturę i obniżają
wilgotność powietrza, a także redukują zanieczyszczenie atmosfery i zmniejszają
zachmurzenie. Mają też poza tym i wpływ destrukcyjny: w lecie ich osuszające
działanie hamuje wegetację roślin i zwiększa niebezpieczeństwo pożarów, w zimie
wzrost temperatury powoduje topnienie śniegów i gwałtowne, niespodziewane
powodzie. Dziełem szczególnie gwałtownych fenów są zniszczenia olbrzymich połaci
lasu (wiatrołomy). Często w czasie fenu po odwietrznej stronie grzbietów (zwłaszcza
Karkonoszy) tworzy się charakterystyczny wał chmur, zwanych Moazagatoll, utrzymujący
się dzięki silnym prądom wstępującym, sięgającym 8000-9000 m, wykorzystywanym
powszechnie przez szybowników. Warto wspomnieć, że związane z fenami krótkotrwałe,
silne wahania ciśnienia, temperatury i wilgotności wywołują u ludzi zaburzenia
w układzie krążenia zwane chorobą fenową.
Fauna Świat zwierzęcy Sudetów, choć kształtowały go te same co
roślinność warunki, uległ daleko większym przeobrażeniom, przede wszystkim na
skutek działalności człowieka. Wytrzebiono, pospolite jeszcze w XVII i XVIII w.,
niedźwiedzie, rysie, żbiki i wilki, zagładzie uległy bobry i wydry. Dziś powszeche
są jeszcze jelenie, sarny i dziki. Zadomowił się także sprowadzony przed 100 laty
z Korsyki baran górski, zwany muflonem (rejon Chojnika, Kozacka Dolina). W lasach
sudeckich żyją ponadto borsuki, lisy, kuny, łasice, tchórze, wiewiórki (rude i
czarne), a w niższych partiach spotyka się często jeże i zające. Bardzo liczne
są drobne ssaki (nornice, darnice, ryjówki, myszy). Z ptaków występuje kilka
gatunków jastrzębi, pustułka, dzięcioły, płochacz halny, pliszka, świergotek nadwodny, zimorodek i inne, z gadów m.in. żmija zygzakowata i gładka;
z płazów: traszka górska i slamandra plamista. Osobliwością Sudetów Wschodnich
jest mały gryzoń - koszatka, występujący poz środkową i wschodnią Europą także w
zachodniaj Azji. Flora
Położenie Sudetów w systemie starych gór Europy zaważyło na swoistym charakterze
roślinności, która wykazuje wiele cech wspólnych z Karpatami, lecz także znaczne w
stosunku do nich zubożenie - wynik chłodniejszego klimatu, odmiennych warunków
glebowych (ubóstwo skał węglanowch) i mniejszych wysokości. Stwierdzono, że z ok. 500
gatunków rosnących w zachodnich Karpatach zaledwie ok. 200 występuje w Sudetach.
Pewną odrębność florstyczną Sudetów podkreśla fakt występowania gatunków
niespotykanych w Karpatach (skalnica śnieżna, przytulia hercyńska, gnidosz sudecki,
wierzba lapońska, malina moroszka i inne), a także nielicznych endemitów (dwie
odmiany pierwiosnki wyniosłej, rosnący na porfirach fiołek porfirowy, skalnica
darniowa i inne). Dzisiejsza roślinność Sudecka ukształtowała się głównie drogą
migracji, począwszy od schyłku epoki lodowej. Stąd obecność gatunków arktycznych
(skalnica śnieżna, gnidosz sudecki), arktyczno-alpejskich (wiechlina alpejska,
fiołek dwukwiatowy, skalnica gronkowa i inne), ałtajsko-alpejskich (zawilec narcyzowy,
skalnica darniowa), sródkowoeuropejskich (większość drzew liściastych) i wysokogórskich
(kuklik górski, skalnica mchowata, pięciornik złoty, przywrotnik rozcięty, tojad
mocny i inne), a nawet pontyjskich (kłokoczka południowa). Wilgotny, chłodny
klimat sprzyja rozwojowi torfowisk, tak w strefie leśnej, jak i subalpejskiej z
chrakterystycznymi zespołami roślinnymi, w których uczestniczą m.in. karłowaty
świerk, kosodrzewina, brzoza karłowata, a ponadto liczne gatunki turzyc, wełnianki,
borówki i mchy torfowe. Podobnie jak w innych górach w Sudetach występuje
piętrowy układ stref roślinnych. Regiel dolny (400-1000 m) pierwotnie obejmowały
lasy mieszane z udziałem buka, świerka, jawora i jodły, a w niższych partiach
sosny, modrzewia, brzozy, dębu, klonu i lipy, z bogatym podszyciem (m.in. leszczyny,
maliny i jeżyny) i runem (przenęt purpurowy, podbiał alpejski i inne). Lasy te
zostały w znacznej mierze przetrzebione w XVI-XIX w., a na ich miejsce wprowadzono
monokultury świerkowe, często padające ofiarą szkodników leśnych, pożarów i
huraganów. Niewielkie fragmenty pierwotnej puszczy sudeckiej zachowały się w
Górach Sowich, Stołowych i Bialskich i są objęte ochroną. Śródleśne łąki i polany
porastają gęste ziołorośla z chrakterystycznym lepiężnikiem białym i świerząbkiem
orzęsionym, zwłaszcza w obszarach podmokłych. Regiel górny (1000-1250 m) tworzą
zespoły lasu świerkowego z udziałem jarzębiny, rzadziej buka, jawory i jodły, z
chrakterystycznym runem, w którym występują m.in. paprocie (wietlica alpejska,
podrzeń żebrowiec), szczawik zajęczy, podbiał alpejski, borówka, a ponadto liczydło
górskie i chrakterystyczna wysoka trawa z gatunku trzcinnika owłosionego, porastająca
zwłaszcza miejsca lepiej naświetlone, poręby, itp. Piętro subalpejskie (powyżej
1250 m) porastają zwarte zarośla kosodrzewiny, której towarzyszą jarzębina, brzoza
karpacka i wierzba śląska, a także skarłowaciały świerk. Powszechne są pondto
borówka i bażyna czarnojagodowa. W zespołach ziołorośli wyróżniają się miłosna
szarolistna, tojad mocny, wietlica alpejska, ciemiężyca zielona, lepiężnik biały,
jaskier platanolistny i inne, ponadto traworośla z zespołem trzcinnika owłosionego
i psiej trawki na czele. Tu także występują liczne torfowiska z mchami, turzycami
i nielicznymi gatunkami roślin kwiatowych.
Źródło: Sudety Przewodnik
autorstwa Ryszarda Chanasa i Janusza Czerwińskiego, wydanie II, Warszawa 1979.
Schroniska | Przyroda | Ciekawe wycieczki | Szczyty | Zabytki | GOPR
Baza noclegowa: Szklarska Poręba | Karpacz | Przesieka | Kowary
|
|